JUMATATU, Juni 24, 2024, Benki ya Dunia ilizindua ripoti yake ikieleza kwamba, kwa kiasi kikubwa, Tanzania inaweza kuchochea uchumi wake kupitia sekta ya mifugo kutokana na mpango kabambe na wa kina ambao unasisitiza mikakati na ubunifu wa hali ya hewa.
Ripoti hiyo isemayo ‘Harnessing the Opportunity for a Climate-Smart and Competitive Livestock Sector in Tanzania,’ inakuja wakati ikipambana na mabadiliko ya tabianchi na kuhamasisha ufugaji rafiki, wenye tija na usioharibu mazingira.
Na pamoja na changamoto nyingi zilizopo, lakini jitihada za Serikali ya Rais Samia Suluhu Hassan katika kuboresha sekta ya mifugo zimeifanya Tanzania kushika nafasi ya pili barani Afrika kwa uzalishaji wa nyama ya ng’ombe, ikizalisha tani 612,808.50 kwa mwaka 2023/24 nyuma ya Afrika Kusini iliyozalisha tani 1,038,700.
Nchi zinazoifuatia na kiasi cha nyama ya ng’ombe iliyozalishwa ni Chad (tani 472,900), Ethiopia (tani 433,000), Sudan (tani 389,400), Nigeria (326,400), Misri (310,600), Morocco (282,000), Kenya (244,200) na Zambia (tani 199,000).
Lakini ripoti hiyo ya Benki ya Dunia inaonyesha kwamba, wakati nchi inajivunia idadi kubwa ya mifugo, hatari zinazohusiana na hali ya hewa na uwekezaji duni kutoka kwenye sekta ya umma na binafsi kumezuia ukuaji wa kisekta na ushindani wa kimataifa.
Ripoti hiyo inapendekeza kuunga mkono mpango thabiti wenye angalau Dola milioni 546 katika uwekezaji wa umma katika kipindi cha miaka mitano ijayo. Uwekezaji huo wa kila mwaka wa takriban Dola milioni 109 unawakilisha ongezeko mara tano kuliko bajeti zilizopita na ongezeko la asilimia 50 kutoka bajeti ya 2023/24.
“Mahitaji ya bidhaa za mifugo yameongezeka kwa miaka mingi kutokana na ukuaji wa miji, ukuaji wa mapato, na mabadiliko ya mtindo wa maisha na lishe. Hii imesababisha kuongezeka kwa matumizi jambo ambalo linatoa fursa muhimu na hatari kwa sekta hii,” alisema Nathan Belete, Mkurugenzi Mkazi wa Benki ya Dunia nchini Tanzania. “Kuna fursa ya kweli ya kunufaika na soko la ndani linalokua huku wakati huo huo tukichunguza njia za upanuzi wa mauzo ya nje kwa ukuaji wa kisekta na ushindani wa kimataifa kwa njia endelevu na inayozingatia hali ya hewa.”
Tanzania ni moja ya nchi yenye idadi ya mifugo inayokua kwa kasi barani Afrika na duniani ambapo kwa sasa inakadiriwa kuwa na ng’ombe milioni 37.9, na kuifanya kuwa ya pili kwa idadi kubwa ya ng’ombe barani Afrika baada ya Ethiopia yenye ng’ombe milioni 70.3. Hii inawakilisha asilimia 1.4 ya idadi ya ng’ombe duniani na asilimia 11 ya jumla ya Afrika.
Nchi nyingine katika orodha hiyo na idadi ya ng’ombe kwenye mabano ni Chad (milioni 32.2), Sudan (milioni 31.8), Kenya (milioni 21.7), Nigeria (milioni 20.7), Niger (milioni 16.1), Uganda (milioni 15.5), Sudan Kusini (milioni 13.8), Mali (milioni 12.5) na Afrika Kusini ambayo inashika nafasi ya 11 ikiwa na ng’ombe milioni 12.3.
Akiwasilisha bajeti hiyo, Waziri Ulega alisema, katika mwaka 2023/2024, Wizara kupitia Bodi ya Nyama, imeendelea kusimamia na kuratibu biashara ya nyama kwenda nje ya nchi ambapo, hadi kufikia Aprili, 2024 jumla ya tani 13,745.38 (zikiwemo tani 1,024.33 za nyama ya ngómbe, tani 9,982.67 za mbuzi, tani 3,195.09 za kondoo, tani 32.35 za kuku na tani 10.94 za nguruwe zenye thamani ya Dola za Marekani milioni 56.6, zimeuzwa nje ya nchi, ikilinganishwa na tani 12,243.8 zenye thamani ya Dola za Marekani milioni 51.9 kwa mwaka 2022/2023.
Kulingana na Benki ya Dunia, Tanzania pia ina idadi kubwa ya kondoo, mbuzi, kuku na nguruwe, ikiiweka kati ya kumi bora barani kwa idadi ya mifugo kwa ujumla.
Takwimu zilizotolewa na Wizara ya Mifugo na Uvuvi zinaonyesha kwamba, mbali ya idadi hiyo ya ng’ombe, lakini Tanzania inao kuku milioni 103.08, mbuzi milioni 27.58, kondoo milioni 9.3 na nguruwe milioni 3.9.
Sekta hii inatoa fursa za kuzalisha mapato katika mzunguko mzima wa thamani, ikiajiri asilimia 33 ya watu, au kaya milioni 4.6. Pamoja na hayo, mauzo ya nje ya nchi bado yanabaki chini ya uwezo wake, na hivyo kuangazia changamoto katika kutumia kikamilifu uwezo wa sekta ya kiuchumi wa kuzalisha ajira na kuchangia katika kupunguza umaskini.
Wakati akiwasilisha bungeni hotuba ya makadirio ya mapato na matumizi kwa mwaka wa fedha 2024/25, Waziri wa Mifugo na Uvuvi, Abdallah Ulega, akasema, uzalishaji wa nyama umeongezeka kutoka tani 803,264.3 (mwaka 2022/2023), hadi tani 963,856.55 (mwaka 2023/2024), ikiwa ni sawa na ongezeko la asimilia 16.7.
Akafafanua kwamba, kati ya hizo, nyama ya ng’ombe ni tani 612,808.50, mbuzi tani 134,403.35, kondoo tani 28,290.00, kuku tani 132,442.28, na nguruwe tani 55,912.42 kwa mwaka 2023/2024 ikilinganishwa na nyama ya ng’ombe tani 544,983.8, mbuzi tani 91,893.8, kondoo tani 21,888.05, kuku tani 96,915.6 na nguruwe tani 47,583.1 kwa mwaka 2022/2023.
Mauzo hayo ni sawa na ongezeko la asilimia 12.3 ikilinganishwa na mwaka 2022/2023,” alisema Ulega.
Akaongeza: “Nyama ya mbuzi imeendelea kuongoza kwa kuchangia asilimia 72.6 mauzo ya nyama nje. Hii ni kutokana na jitihada zinazofanywa na Serikali ya awamu ya sita inayoongozwa na Mheshimiwa Dkt. Samia Suluhu Hassan, kuongeza ushirikiano na fursa za kibiashara nje ya nchi.”
Waandishi wa Ripoti ya Benki ya Dunia wanasema, sekta ya mifugo ya malisho Tanzania inakabiliwa na changamoto kubwa kutokana na mabadiliko ya hali ya hewa, ikiwa ni pamoja na mvua zisizotarajiwa na joto la juu.
Kwamba, magonjwa ya mifugo yanayoenea huibana zaidi sekta hiyo, kuathiri afya ya wanyama, tija, na upatikanaji wa soko.
Changamoto za kimuundo na kitaasisi ambazo zinaingiliana na hatari za hali ya hewa huzuia tija na ushindani, wakati ufadhili mdogo wa umma kwa sekta hiyo unazuia uwekezaji katika utafiti muhimu, huduma za ugani na miundombinu.
Zaidi ya hayo, sekta ya mifugo, duniani na nchini Tanzania, ni chanzo kikuu cha utoaji wa gesi chafuzi, hususan methane, ambayo inachangia kwa kiasi kikubwa mabadiliko ya tabianchi.
Licha ya athari hii, ufadhili wa juhudi za kupunguza methane ni mdogo, na uzalishaji wa sekta hiyo unatoa changamoto katika kufikia malengo ya kukabiliana na mabadiliko ya tabianchi huku kuhakikisha usalama wa chakula.
“Pamoja na changamoto mbalimbali, sekta hii ina uwezo mkubwa wa ukuaji na ina jukumu muhimu kwa maisha ya Watanzania,” anasema Ernest Ruzindaza, Mchumi Mwandamizi wa Kilimo wa Benki ya Dunia na mwandishi mwenza wa ripoti hiyo.
“Eneo la kimkakati la nchi lenye ufikiaji wa bahari na kupakana na nchi saba inafanya kuwa inafaa kukidhi mahitaji ya kikanda na kimataifa ya mazao ya mifugo. Mifugo yake mbalimbali ya kienyeji inakidhi matakwa mbalimbali ya walaji ndani na nje ya nchi na kusaidia usafirishaji wa jenetiki za mifugo na bidhaa za kibayoteknolojia.”
Waandishi wa Usasishaji wanatetea uwekezaji wa ziada wa umma, unaojumuisha uingiliaji mahiri wa hali ya hewa ili kupunguza uzalishaji wa methane kwa 13% na kuongeza uzalishaji wa protini kwa 29% kwa miaka sita. Waandishi pia wanapendekeza kufuata msururu wa sera na uwekezaji unaolenga tija, biashara na uongezaji thamani, kukabiliana na hali ya hewa na kukabiliana na hali hiyo, pamoja na utawala wa sekta kwa rasilimali hizi.
Ripoti hiyo inazungumza wazi kwamba, sekta ya mifugo nchini Tanzania imepanuka na ni muhimu kwa maisha ya kaya nyingi. Aina mbalimbali za mifugo kama vile ng’ombe, mbuzi, kondoo, kuku, na nguruwe hutumikia majukumu mbalimbali, ikiwa ni pamoja na chakula, nguvu na mapato. Ikilinganishwa na nchi jirani zenye idadi kubwa ya mifugo (mathalan, Ethiopia na Kenya), mchango wa sekta ya mifugo kwa Tanzania katika Pato la Taifa na Pato la Taifa la Kilimo ni mdogo.
Hata hivyo, sekta hii ina jukumu muhimu katika kuongeza kipato, hasa kwa kaya maskini zaidi, ikichangia pakubwa katika ajira, usalama wa chakula, lishe, na ushirikishwaji wa wanawake na vijana.
Katika kipindi cha muongo mmoja uliopita, ripoti hiyo inasema, Tanzania imepata ukuaji wa ajabu katika uzalishaji wa mifugo, na hivyo kuzidi uzalishaji wa mazao, ingawa hasa kutokana na kuongezeka kwa idadi ya mifugo badala ya kuboresha mavuno. Ukuaji wa miji, ukuaji wa mapato, na kubadilisha mtindo wa maisha na lishe kunaongeza mahitaji ya bidhaa za mifugo, na kusababisha kuongezeka kwa matumizi.
Hata hivyo, uzalishaji wa ndani unatatizika kukidhi mahitaji yanayoongezeka, na hivyo kusababisha ongezeko la uagizaji wa bidhaa muhimu za mifugo kutoka nje, hasa bidhaa zilizosindikwa na zilizoongezwa thamani. Mauzo ya mifugo nchini ni ya chini kuliko uwezekano wa mauzo ya nje, ikiashiria changamoto katika kutumia uwezo kamili wa kiuchumi wa sekta hiyo.
Ripoti inasema, kuna changamoto mbalimbali za kimuundo, kitaasisi na kimfumo zinazoikabili sekta ya mifugo ya Tanzania ambazo zinaingiliana na hatari za hali ya hewa, zinazoathiri uzalishaji na kukwamisha ushindani. Licha ya mchango wake mkubwa katika Pato la Taifa, sekta ya mifugo inapata ufadhili mdogo wa umma, hivyo kukwamisha uwekezaji katika maeneo muhimu kama vile utafiti, huduma za ugani na miundombinu.
Wazalishaji wa mifugo wanakumbana na matatizo katika kupata pembejeo, usaidizi wa kiufundi na mikopo, huku wanawake na vijana wakiathiriwa zaidi.
Miundombinu duni inazidisha changamoto hizi, na kusababisha kukosekana kwa ufanisi katika usafirishaji, upatikanaji wa soko, na usindikaji, wakati ukosefu wa usalama wa umiliki wa ardhi unazidisha uharibifu wa rasilimali. Zaidi ya hayo, ujuzi na uwezo mdogo miongoni mwa washikadau, pamoja na sera na kanuni ngumu na zisizo thabiti, hudhoofisha juhudi za kukuza ukuaji na kuvutia uwekezaji wa kibinafsi katika sekta hii.
Usawa ulioboreshwa wa biashara na ongezeko la uwekezaji usiobadilika ulichangia vyema katika pato la jumla. Mahitaji ya chini ya ndani ya bidhaa zisizo za chakula zinazoagizwa kutoka nje, kupunguza bei ya mafuta na mbolea duniani, na kuongezeka kwa risiti za usafiri na usafiri (zinazoimarishwa na ukuaji endelevu wa sekta ya utalii) kulisaidia kuboresha mauzo ya nje ya Tanzania.
Kama matokeo, mchango wa mauzo ya nje ulibadilika kuwa chanya mnamo 2023, ikichukua karibu asilimia 40 ya ukuaji halisi wa Pato la Taifa. Huu ulikuwa mchango chanya wa kwanza kutoka kwa mauzo ya jumla tangu 2019.
Uwekezaji wa jumla usiobadilika, kichocheo cha kawaida cha mahitaji ya ndani, uliongezeka hadi wastani wa asilimia 3.8 mwaka wa 2023, hasa kutokana na uwekezaji wa umma. Kwa mujibu wa makadirio ya hivi karibuni ya Benki ya Dunia, shilingi ya Tanzania ya ziada iliyotumiwa na serikali inaweza kuongeza pato halisi kwa karibu Shs. 0.41, ikisisitiza athari ya wastani ya kichocheo cha uwekezaji usiobadilika wa umma.
Ripoti inasisitiza, kuna uwezekano kwa Tanzania kutumia nguvu zake katika uzalishaji na biashara ya mifugo. Licha ya uzalishaji imara kutokana na idadi kubwa ya mifugo, tija ndogo na mazao yaliyodumaa yanaendelea katika sekta ya mifugo nchini, jambo linaloakisi viwango vya chini vya uwekezaji wa umma na uwekezaji wa kibinafsi usiotosha, na hivyo kuzuia kufikiwa kwa uwezo kamili wa sekta hiyo.
Licha ya idadi kubwa ya mifugo, mauzo ya mazao ya mifugo nje ya nchi ni madogo, jambo linaloashiria kushindwa kwa Tanzania kuwekeza katika masoko ya kikanda na kimataifa. Wakati huo huo, matumizi ya ndani yanaongezeka, yakisukumwa na ongezeko la watu na mahitaji yanayoongezeka katika maeneo ya mijini, na uagizaji wa bidhaa muhimu za mifugo unaongezeka ili kujaza upungufu wa uzalishaji.
Bado, kuna fursa kwa Tanzania kukumbatia hatua makini za hali ya hewa na ubunifu mwingine ambao sio tu unapunguza uharibifu wa mazingira lakini pia kuongeza tija na kuimarisha ustahimilivu na ushindani wa sekta ya mifugo. Mipango hii pia inaweza kuchangia katika kukabiliana na mabadiliko ya hali ya hewa.
Benki ya Dunia inasema, Tanzania inaweza kukuza sekta yake ya mifugo ikiwa itafuata mageuzi ya kisera yanayofaa, ubunifu wa kitaasisi na uwekezaji unaoshinda changamoto changamano za kibiofizikia, shirika na kifedha zinazowakabili wazalishaji na wafanyabiashara wa mifugo. Uwekezaji wa kutosha wa umma ni muhimu.
Mazingira magumu katika sekta ya mifugo nchini Tanzania yanaenea zaidi ya mambo yanayohusiana na hali ya hewa, yanayohusisha mwingiliano changamano kati ya shinikizo la mazingira, hali ya kijamii na kiuchumi, na vikwazo vya kitaasisi.
Wakulima wengi wa mifugo nchini Tanzania wana uwezo mdogo wa kupata rasilimali muhimu kama vile ardhi, maji, na malisho ya mifugo, hasa katika mikoa kame na nusu kame.
Lakini jitihada za Serikali zinaonekana kwa sasa licha ya ufinyu wa bajeti, ambapo Rais Samia ameendelea kuwahimiza wakulima na wafugaji kuongeza uzalishaji ili kuongeza mapato na kupata ziada, ikiwemo ya usalama wa chakula.