Na Daniel Mbega, Dar es Salaam
JUMATATU, Julai 8, 2024, Shirika la Moody’s Investors Service ambalo linakadiria viwango vya hatari katika kutoa ufadhili na mikopo kwa mataifa na mashirika lilitangaza kuishusha Kenya kwenye orodha hiyo Kenya kutoka “B3” hadi “Caa1”, kutokana na kile linachotaja kuwa kupungua kwa uwezo wake wa kutekeleza mpango thabiti wa kudhibiti deni lake.
Na wachambuzi wa masuala ya uchumi wanasema, hiyo imekuja kutokana na matukio ya maandamano yaliyotokea hivi karibuni nchini humo kupinga muswada wa Sheria ya Fedha ambayo ingeongeza vyanzo vya kodi, pamoja na kushuka kwa uchumi katika taifa hilo ambalo kwa miaka mingi limekuwa kinara upande wa Afrika Mashariki.
Rais wa Kenya, William Ruto, alilazimika kufutilia mbali muswada tata wa fedha ambao ulipania kukusanya mapato ya ziada ya Dola bilioni 2.7 ili kupunguza pengo katika bajeti na ukopaji wa serikali.
Rais Ruto alichukua hatua hiyo kufuatia maandamano yaliyoongozwa na vijana wa GenZ, ambao walisema muswada huo ungewaongezea mzigo wa gharama ya maisha.
Lakini wakati hayo yanajiri nchini Kenya, mnamo Machi 22, 2024, shirika la Moody’s liliipandisha Tanzania kutoka B2 hadi B1 na kubadilisha mtazamo wake kutoka chanya hadi thabiti.
Uamuzi huu unatilia mkazo utendaji thabiti wa uchumi wa Tanzania huku kukiwa na misukosuko mbalimbali ya nje na dhamira yake ya kuzingatia matumizi ya fedha.
Kupandishwa hadhi kwa Tanzania na Moody’s hadi B1 ni kura ya imani kwa serikali ya Samia Suluhu Hassan, ambayo inaendelea kupambana kuhakikisha inaweka mazingira bora ya uwekezaji wa ndani na nje, kutengeneza sera rafiki na kukuza uchumi wa mtu mmoja mmoja na taifa kwa ujumla.
Orodha ya shirika hilo lina viwango tofauti, kuanzia Aaa (kumaanisha kwamba taifa liko katika hali nzuri kifedha) hadi C (kumaanisha kwamba taifa limeshindwa kulipa madeni yake, na kuna uwezo mdogo sana wa kuimarika tena). Orodha hiyo huanzia Aaa, Aa1, Aa2, Aa3, A1, A2, A3, Baa1, Baa2, Baa3, Ba1, Ba2, Ba3, B1, B2, B3, Caa1, Caa2, Caa3, Ca, hadi C.
Taarifa za shirika la Moody’s hutumiwa na wawekezaji na watoaji mikopo kutathmini iwapo ni salama kuwekeza katika taifa au la, kupitia utoaji wa mikopo inayohitajika na serikali.
Kwa wawekezaji, hatua hii ya Moody’s inamaanisha kwamba ni hatari zaidi kutoa mkopo kwa serikali ya Kenya na mbaya zaidi ni kwamba, wale watakaoikopesha wanaweza kudai riba ya juu kwa fedha zao, na wanaweza kupendelea kuikopesha serikali kwa muda mfupi badala ya muda mrefu, kutokana na kutokuwa na uhakika wa hali ya kifedha ya serikali.
Kupandishwa kwa daraja la Tanzania hadi B1 ni uthibitisho wa uthabiti wake wa kiuchumi, hasa unaoonyeshwa na uwezo wake wa kukabiliana na changamoto za kimataifa kama vile janga la Uviko-19 na shinikizo la mfumuko wa bei.
Kwa hakika Moody’s inatambua msingi wa uchumi mseto wa Tanzania, mzigo thabiti wa madeni, na sera za kihafidhina za fedha kama mambo muhimu yanayosaidia uboreshaji huo. Licha ya udhaifu katika mifumo ya kitaasisi na utegemezi wa deni la fedha za kigeni, ukadiriaji unaonyesha imani katika uwezo wa Tanzania wa kukabiliana na misukosuko ya siku zijazo.
Sababu kubwa iliyotajwa kwa Tanzania kupanda hadi kiwango cha B1 kutoka B2 ni uchumi himilivu, mageuzi chanya yanayofanywa na Serikali ya awamu ya sita inayoongozwa na Rais Samia Suluhu Hassan pamoja na ongezeko kubwa la uwekezaji wa ndani na nje.
Mtazamo thabiti unaashiria matarajio ya Moody’s ya kuendelea kuimarika kiuchumi na kifedha nchini Tanzania. Nchi imeonyesha ukuaji thabiti wa Pato la Taifa, ukisaidiwa na ongezeko la uwekezaji wa sekta binafsi na maboresho ya taratibu katika ushindani.
Nidhamu ya fedha, pamoja na kupungua kwa uwekezaji wa miundombinu, inakadiriwa kudumisha mzigo thabiti wa madeni, wakati matumizi ya kijamii yanayoongezeka yanalenga kupunguza umaskini na hatari za kijamii. Kwa ujumla, hii ni ishara tosha ya uwezo na uthabiti wa uchumi wa Tanzania na uwezo ulio mbele kwa nchi hii.
Huu ndio ukadiriaji wa juu zaidi wa mkopo katika eneo hili mbele ya Kenya na Uganda, ambayo Mei 17, 2024 ilitajwa kwamba viwango vyake ni B3 (himilivu).
Uboreshaji wa viwango vya Tanzania na Moody’s ni jambo kubwa kwa sababu unatoa ujumbe kwamba uchumi wa nchi ulikuwa kwenye mkondo sahihi.
Nidhamu ya fedha inayoendelea na kupungua kwa uwekezaji wa miundombinu (na miradi mikubwa inayoongozwa na sekta ya umma ambayo sasa inakamilika) itasaidia mzigo thabiti wa deni, huku kuongeza matumizi ya kijamii kutapunguza hatari za kijamii polepole.
Kupandisha daraja hadi B1 kutoka B2 na mabadiliko ya mtazamo hadi thabiti kutoka chanya, kunaipa nchi fursa ya kupata ufadhili wa maendeleo kwa urahisi na kwa bei nafuu kutoka kwa wakopeshaji wa kimataifa.
Siyo siri kwamba, Moody’s inatuma ujumbe kwa jumuiya ya kimataifa – inayojumuisha wakopeshaji – kwamba Tanzania ina nidhamu ya kifedha.
Marekebisho ya kimuundo yanayolenga kuimarisha mazingira ya biashara na kuvutia uwekezaji wa moja kwa moja kutoka nje yanaendelea, ingawa maendeleo yanabakia taratibu. Moody’s inabainisha dalili chanya za kuongeza mikopo ya sekta binafsi na uwekezaji wa kigeni lakini inaangazia hitaji la marekebisho zaidi ya udhibiti na kuboreshwa kwa uwezo wa kiutawala.
Licha ya maendeleo haya chanya, changamoto zinaendelea, ikiwa ni pamoja na viwango vya chini vya mapato, usawa wa nje, na mifumo dhaifu ya kitaasisi. Uwezekano wa Tanzania kukumbwa na misukosuko ya mazingira na upatikanaji mdogo wa huduma za kimsingi huchangia katika vikwazo vyake vya mikopo, kulingana na tathmini ya Moody.
Mtazamo thabiti unaonyesha tathmini sawia ya hatari, pamoja na uwezekano wa kuboreshwa zaidi kutegemeana na utekelezaji wa mageuzi endelevu, uboreshaji wa utawala bora, na kupunguza kukosekana kwa usawa kutoka nje. Kinyume chake, kuendelea kwa uhaba wa fedha za kigeni, kuongezeka kwa mzigo wa madeni, au kukatizwa kwa ajenda za mageuzi kunaweza kusababisha shinikizo la kushuka kwa ukadiriaji.
Kiwango cha mikopo kilichoboreshwa nchini Tanzania kinaonyesha imani katika mwelekeo wake wa kiuchumi na usimamizi wa fedha, hivyo kutoa jukwaa la ukuaji na maendeleo endelevu.
Hata hivyo, kushughulikia changamoto zinazoendelea kutakuwa muhimu katika kupata maboresho zaidi katika ustahili wa mikopo na kuhakikisha uthabiti wa muda mrefu.
Tanzania, Moody’s ilisema, ina sifa mahsusi kwa msingi wa uchumi na mauzo ya nje, mzigo wa madeni na madeni yenye ukomo mdogo. Kwa hivyo, Moody’s wanatarajia kuwa mwendelezo wa nchi wa sera ya fedha ya kihafidhina inasaidia ukadiriaji katika kiwango cha B1.
Ukadiriaji huo unaipa Tanzania sababu nyingine ya kupata ufadhili kwa urahisi na kwa bei nafuu kwa ajili ya shughuli zake za maendeleo. Ina maana kwamba, kama nchi, inatumia fedha za maendeleo kwa malengo yaliyokusudiwa, basi wakopeshaji lazima wawe na imani nayo. Huu ni ujumbe kwa jumuiya ya kimataifa kwamba kuna utulivu, uendelevu na kutabirika katika mkakati wa maendeleo wa Tanzania.
Moody’s wanasema uboreshaji huo ulichangiwa na ustahimilivu wa uchumi wa Tanzania huku kukiwa na janga, mfumuko wa bei na mshtuko wa ukwasi duniani tangu 2020.
Ukuaji halisi wa Pato la Taifa ulikuwa wastani wa asilimia 6.0 kutoka 2015 hadi 2022, ulichochewa na ukuaji katika sekta mbalimbali kama kilimo, utalii, madini na ujenzi.
Licha ya kudorora kwa sekta ya utalii wakati wa janga hili – chanzo kikuu cha uzalishaji wa fedha za kigeni – kuongezeka kwa mauzo ya dhahabu kwa sehemu kulifidia hasara na kuonyesha uthabiti katika msingi wa mauzo ya nje.
Mauzo ya nje yameongezeka tangu 2020, ikisukumwa na kuibuka tena kwa utalii, kuongezeka kwa uzalishaji wa dhahabu, na ukuaji katika sekta ya kilimo na vifaa.
Mfumuko wa bei wa chini na tulivu umedumishwa tangu 2018 kwani sehemu kubwa ya chakula kinachotumiwa huzalishwa ndani na kupitia ruzuku ya muda ya serikali kwa bidhaa fulani kutoka nje, kama vile mafuta, ambayo ilizuia kaya kutokana na majanga ya bei duniani.
Kiwango cha mikopo cha Moody’s kwa Tanzania kiliwekwa mara ya mwisho kuwa B2 kwa mtazamo chanya, huku ukadiriaji wa mikopo wa Fitch ukiripotiwa mara ya mwisho katika B+ kwa mtazamo thabiti uliotolewa Juni 2023.
Viwango vya Fitch vilithibitisha Ukadiriaji Chaguomsingi wa Muda Mrefu wa Mtoa Fedha wa Kigeni wa Tanzania (IDR) kuwa ‘B+’ kwa mtazamo thabiti mwezi Desemba mwaka jana unaoakisi utendaji mzuri wa uchumi mkuu wa nchi na ukuaji wa juu wa Pato la Taifa, mfumuko mdogo wa bei na kiwango cha wastani cha deni, kuungwa mkono na kuongezeka kwa kasi ya mageuzi inayoungwa mkono na mpango wa IMF.
Fitch ilitarajia ukuaji halisi wa Pato la Taifa kupanda hadi asilimia 5.2 mwaka 2023 na asilimia 6.0 mwaka 2024, kutoka asilimia 4.7 mwaka 2022, ukisaidiwa na kuongezeka kwa shughuli za kilimo, madini na utalii, pamoja na uwekezaji wa miundombinu.
Kwa muda mrefu, ukuaji halisi wa Pato la Taifa utafaidika kutokana na maendeleo ya mashamba ya gesi ya pwani na uzalishaji wa LNG. Benki Kuu ya Tanzania inakadiria kiwango cha ukuaji kufikia karibu asilimia 5 mwaka 2023, licha ya misukosuko ya nje inayodhihirishwa na mfumuko wa bei, mvutano wa kijiografia, hali mbaya ya kifedha na changamoto zinazohusiana na hali ya hewa.
Ukadiriaji wa mikopo pia ni muhimu kwa wakopeshaji, makampuni ya kukopa na mashirika yanayozingatia uwekezaji katika hisa za hisa au bondi za makampuni ya kukopa.
Kwa ujumla, kiwango cha mikopo kinatumiwa na mifuko ya fedha za nchi, mifuko ya pensheni na wawekezaji wengine kupima ubora wa mikopo wa Tanzania hivyo kuwa na athari kubwa katika gharama za kukopa nchini.
Kwa mujibu wa mapitio ya kila mwezi ya Benki Kuu ya Tanzania (BoT) ya mwezi Januari 2023 Deni la Taifa linalojumuisha deni la nje la Serikali (ndani na nje) na sekta binafsi, lilifikia Dola za Marekani milioni 41,782.6 sawa na ongezeko la asilimia 0.73 kutoka kiwango kilichorekodiwa mwishoni mwa Desemba 2022.
Deni la nje likiwemo la serikali na la binafsi lilirekodi ongezeko la kila mwezi la asilimia 0.3 hadi Dola za Marekani milioni 29,541.7 mwishoni mwa Desemba 2022.
Kati ya fedha hizo, deni la nje lililokuwa linadaiwa na serikali kuu lilikuwa dola za Marekani milioni 22,550.9 sawa na asilimia 76.3 ya deni la nje. Ulipaji wa deni la nje katika mwezi unaoangaziwa ulifikia dola za Kimarekani milioni 96.0 na ulitolewa zaidi kwa serikali kuu.
Jumla ya malipo ya huduma ya deni la nje yalifikia dola za Marekani milioni 54.6. Mzigo wa madeni wa nchi nyingi za Kiafrika ulikuwa ukiongezeka kutokana na kuongezeka kwa viwango vya ubadilishaji wa fedha duniani na viwango vya riba, hali inayoshusha thamani ya sarafu za ndani.
Mwaka 2018 Tanzania ilikosoa uamuzi wa Moody wa kuweka mtazamo hasi juu ya kiwango cha kwanza cha mikopo cha kimataifa nchini, ikisema wasiwasi wa shirika hilo kuhusu mazingira ya biashara ni potofu.
Moody’s Ijumaa, Machi 2, 2018 iliipatia Tanzania daraja la “B1” la mikopo lenye mtazamo hasi, ikiwa ni mara ya kwanza kwa nchi hiyo kupewa daraja na wakala wowote mkubwa wa kimataifa.
Moody’s ilisema mtazamo hasi ulichangiwa na utungaji sera usiotabirika, ambao unaweza kuathiri ukuaji wa uchumi na uwezo wa kuvutia uwekezaji wa kigeni.
Hiki kilikuwa kipindi cha awamu ya tano ambapo wafanyabiashara wengi walifunga biashara zao na wengine kukimbia nchi huku uwekezaji ukiwa mdogo kutokana na mazingira yaliyokuwepo.
Lakini katika awamu hii ya sita, Rais Samia amejitahidi na anaendelea kuweka mazingira rafiki huku akihamasisha uwekezaji wa ndani na nje, ambao kimsingi ndiyo chanzo cha ukuaji wa uchumi kwa sababu unaongeza pia fursa za ajira.